İnsan Hakları Günü Tarihçesi

İnsan Hakları Günü II. Dünya Savaşı’nın ardından bireylerin hak ve özgürlüklerinin teminat altına alınması amacıyla Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından hazırlanan ve 30 maddeden oluşan İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin kabul edildiği gün olan 10 Aralık 1948’den beri kutlanan gündür.

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi 10 Aralık 1948’de BM Genel Kurulu’nun Paris’te yaptığı oturumda oylanarak üye ülkelerin çoğunluğu tarafından kabul görülmüştür. Genel Kurul’u oluşturan 48 ülkeden bildiriye ‘karşı oy’ kullanan temsilci bulunmamış olsa da 6’sı sosyalist toplamda 8 ülke temsilcisi bildiriye ‘çekimser oy’ kullanmıştır. 6 sosyalist ülke (Sovyetler Birliği, Beyaz Rusya, Ukrayna, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya) Bildiri’yi gerçekçi bulmadıkları için çekimser oy kullandıklarını açıklamıştır. Bunun nedenini ise Bildiri’nin soyut özgürlük kavramlarından oluşması ve bireylerin devlete karşı olan sorumluluklarını yeterince açıklamaması olarak belirtmişlerdir. Bu 6 sosyalist ülkenin dışında Güney Afrika Birliği ve Suudi Arabistan temsilcileri de Bildiri için çekimser oy kullananlar arasındadır. Güney Afrika Birliği çekimser oy kullanmasının nedeni olarak ‘sosyal ve ekonomik hakların’ Bildiri’de bulunmaması gerektiği gerekçesini vermiştir. Suudi Arabistan temsilcisi ise Bildiri’nin Şeriat kurallarıyla çelişmesini gerekçe göstermiştir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi tüm dünya genelinde büyük ilgi görmüş olsa da teknik olarak tamamen bir tavsiye niteliğindedir ve hukuki olarak bir bağlayıcılığı yoktur. Fakat Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi gibi uluslararası hukuk metinlerine manevi olarak etkisi küçümsenemeyek kadar fazladır. BM örgütünün resmi dilleri İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça, Çince ve Arapça’dır. Bundan dolayı bildiri bu dillerde yayımlanmıştır fakat yüzlerce ülke tarafından kendi dillerine çevrilmiştir. Bildiri’nin 27 Mayıs 1949 yılında ülkemizde Resmi Gazete’de yayımlanan Türkçe çevirisi bazı maddelerin eksik ve hatalı çevrildiği gerekçesiyle eleştirilmiştir. Daha sonraları bu eksikliklerin Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi tarafından giderilmiş olduğu bir çeviri 1980 yılında yayımlamıştır. Aşağıda alıntı yapılan maddeler ise Türkiye Barolar Birliği tarafından da saygıdeğer bulunan ve ülkemizde yetişen en saygın hukukçulardan birisi olan Prof. Dr. Münci Kapani çevirisindendir:

Madde 1

Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdan sahibidirler; birbirlerine karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.

Madde 2

1. Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka herhangi bir düşünce, ulusal ya da toplumsal köken, servet, doğuş veya başka herhangi bakımdan ayrım gözetilmeksizin bu Bildiride ilan olunan tüm haklardan ve özgürlüklerden yararlanabilir.
2. Ayrıca, ister bağımsız ülke uyruğu olsun, isterse vesayet altında bulunan, özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına bağlı ülke uyruğu olsun, bir kişi hakkında uyruğu bulunduğu devlet veya ülkenin siyasal, hukuki veya uluslararası statüsü bakımından hiçbir ayrım gözetilmeyecektir.

Madde 3

Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.

Madde 4

Hiç kimse kölelik veya kulluk altında tutulamaz; kölelik ve köle alım satımı her türüyle yasaktır.

Madde 5

Hiç kimseye işkence yapılamaz; zalimce, insanlık dışı, onur kırıcı ceza verilemez veya davranışta bulunulamaz.

Madde 6

Herkes, nerede olursa olsun hukuk kişiliğinin tanınması hakkına sahiptir.

Madde 7

Herkes yasa önünde eşittir ve ayrım gözetilmeksizin yasa tarafından eşit korunma hakkına sahiptir. Herkesin bu Bildiriye aykırı her türlü ayrım gözetici işlemlere ve ayrım kışkırtıcılığına karşı eşit korunma hakkı vardır.

Madde 8

Herkesin anayasa veya yasa ile kendisine tanınmış olan temel haklarını çiğneyen işlemlere karşı yetkili ulusal mahkemeler önünde etkin bir yargı yoluna başvurma hakkı vardır.

Madde 9

Hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alıkonulamaz ve sürgün edilemez.

Madde 10

Herkes, haklarının ve yükümlülüklerinin veya kendisine yöneltilen herhangi bir suçlamanın saptanmasında, tam bir eşitlikle davasının bağımsız ve tarafsız bir mahkemece adil (düzgün) bir şekilde ve açık olarak görülmesi hakkına sahiptir.

Madde 11

1. Bir suç işlemekten sanık herkes, savunması için kendisine gerekli bütün güvencelerin sağlanmış olduğu açık bir yargılama ile yasaya göre suçluluğu kanıtlanmadıkça suçsuz sayılır.
2. Hiç kimse, işlendikleri sırada ulusal veya uluslararası hukuka göre suç sayılmayan fiil veya ihmallerden ötürü mahkum edilemez. Yine hiç kimseye, suçun işlendiği sırada uygulanmakta olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Madde 12

Hiç kimsenin özel yaşamına, ailesine, konutuna ve haberleşmesine keyfi olarak karışılamaz, onur ve ününe saldırılamaz. Herkesin bu tür karışma ve saldırılara karşı yasal korunma hakkı vardır.

Madde 13

1. Herkes, herhangi bir devletin sınırları içinde serbestçe dolaşma ve oturma hakkına sahiptir.
2. Herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeden ayrılma ve ülkesine geri dönme hakkına sahiptir.

Madde 14

1. Herkesin zulüm karşısında başka ülkelere sığınma ve bu ülkelerce sığınmacı işlemi görme hakkı vardır.
2. Bu hak, gerçekten siyasal nitelik taşımayan adi bir suçla ilgili veya Birleşmiş Milletler ilke ve amaçlarına aykırı eylemlere dayanan kovuşturmalar halinde ileri sürülemez.

Madde 15

1. Herkesin bir uyrukluğa hakkı vardır.
2. Hiç kimse keyfi olarak uyrukluğundan veya uyrukluğunu değiştirme hakkından yoksun bırakılamaz.

Madde 16

1. Evlenme çağına gelen her erkek ve kadın, ırk, uyrukluk ve din bakımlarından hiçbir kısıtlamaya uğramaksızın evlenmek ve aile kurmak hakkına sahiptir.

Erkek ve kadın evlenme konusunda, evlilik süresince ve evliliğin sona ermesinde eşit haklara sahiptir.

2. Evlenme akdi ancak evleneceklerin serbest ve tam rızasıyla yapılır.
3. Aile, toplumun doğal ve temel birimidir; toplum ve devlet tarafından korunma hakkı vardır.

Madde 17

1. Herkesin tek başına ve başkalarıyla ortaklaşa mal ve mülk edinme hakkı vardır.
2. Hiç kimse keyfi olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılamaz.

Madde 18

Herkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak din veya inanç değiştirme özgürlüğünü, dinini ya da inancını tek başına veya topluca, açık veya özel olarak öğretme, uygulama, ibadet ve törenlerle açığa vurma özgürlüğünü içerir.

Madde 19

Herkesin fikir ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak fikirlerinden ötürü rahatsız edilmemek, ülke sınırları sözkonusu olmaksızın bilgi ve görüşleri her yoldan aramak, almak ve yaymak özgürlüğünü kapsar.

Madde 20

1. Herkes barışçı yoldan toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir.
2. Hiç kimse bir derneğe girmeye zorlanamaz.

Madde 21

1. Herkes, doğrudan ya da özgürce seçilmiş temsilcileri aracılığı ile ülkesinin yönetimine katılma hakkına sahiptir.
2. Herkes ülkesinin kamu hizmetlerine eşitlikle girme hakkına sahiptir.
3. Halkın iradesi kamu otoritesinin temelidir; bu irade gizli ya da serbestliği sağlayacak benzeri yöntemlerle genel ve eşit oy ilkesine uyularak yapılacak olan dönemsel ve dürüst seçimlerle belirir.

Madde 22

Herkesin, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenliğe hakkı vardır; ayrıca onuru ve kişiliğinin serbestçe gelişmesi için gerekli olan ekonomik, sosyal ve kültürel hakların ulusal çaba ve uluslararası işbirliği yoluyla ve her devletin örgüt ve kaynaklarıyla orantılı olarak gerçekleştirilmesine de hakkı vardır.

Madde 23

1. Herkesin çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve elverişli çalışma koşullarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır.
2. Herkesin, hiçbir ayrım gözetilmeksizin, eşit iş karşılığında eşit ücrete hakkı vardır.
3. Çalışan herkesin kendisine ve ailesine insanlık onuruna yaraşır bir yaşam sağlayan ve gerektiğinde her türlü sosyal koruma yollarıyla da desteklenen adil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır.
4. Herkesin, çıkarlarının koruması için sendikalar kurmaya ve bunlara katılmaya hakkı vardır.

Madde 24

Herkesin dinlenmeye, boş zamana, özellikle iş saatlerinin makul ölçüde sınırlandırılmasına ve belli dönemlerde ücretli tatillere hakkı vardır.

Madde 25

1. Herkesin, gerek kendisi gerek ailesi için yiyecek, giyim, konut, tıbbi bakım ve gerekli sosyal hizmetler de dahil olmak üzere, sağlık ve refahını sağlayacak uygun bir yaşam düzeyine ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık veya geçim olanaklarından kendi iradesi dışında yoksun bırakacak başka durumlarda güvenliğe hakkı vardır.
2. Ana ve çocuk özel bakım ve yardım görme hakkına sahiptir. Bütün çocuklar, evlilik içi veya dışı doğmuş olmalarına bakılmaksızın aynı sosyal korunmadan yararlanırlar.

Madde 26

1. Herkes eğitim görme hakkına sahiptir. Eğitim, en azından ilk ve temel aşamasında parasızdır. İlköğretim zorunludur. Teknik ve mesleki öğretimden herkes yararlanabilmelidir. Yükseköğretim yeteneğe bağlı olarak herkese tam bir eşitlikle açık olmalıdır.
2. Eğitim, insan kişiliğinin tam gelişmesi ve insan haklarıyla temel özgürlüklere saygının güçlendirilmesi amacına yönelik olmalıdır. Eğitim, bütün uluslar, ırk ve din toplulukları arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu özendirmeli ve Birleşmiş Milletler’in barışın sürdürülmesi yolundaki çalışmalarını geliştirmelidir.
3. Ana baba, çocuklarına verilecek eğitim türünü seçmede öncelikle hak sahibidir.

Madde 27

1. Herkes, toplumun kültürel hayatına serbestçe katılmak, güzel sanatları tatmak, bilimsel alandaki ilerleyişi ve onun yararlarını paylaşmak hakkına sahiptir.
2. Herkesin, yarattığı her türlü bilim, edebiyat ve sanat eserlerinden doğacak manevi ve maddi çıkarlarının korunmasına hakkı vardır.

Madde 28

Herkesin, bu Bildiride yer alan hak ve özgürlüklerin tam olarak gerçekleşmesini sağlayacak toplumsal ve uluslararası bir düzene hakkı vardır.

Madde 29

1. Herkesin, kişiliğinin özgürce tam gelişmesine olanak sağlayan topluma karşı ödevleri vardır.
2. Herkes, haklarını ve özgürlüklerini kullanırken, ancak başkalarının hak ve özgürlüklerinin gereğince tanınması ve bunlara saygı gösterilmesinin sağlanması, demokratik bir toplumda ahlakın, kamu düzeninin ve genel refahın haklı gereklerinin karşılanması amacıyla yasayla belirlenmiş sınırlamalarla bağlı olabilir.
3. Bu hak ve özgürlükler hiçbir zaman Birleşmiş Milletler’in amaç ve ilkelerine aykırı olarak kullanılamaz.

Madde 30

Bu Bildirinin hiçbir hükmü, herhangi bir devlet, topluluk ya da kişiye, Bildiride açıklanan hak ve özgürlükleri yok etmeye yönelik bir davranışa girişme ya da eylemde bulunma hakkını verir anlamında yorumlanamaz.

Kaynakça:

1. Aybay, R. (2006, Aralık). İnsan Hakları Evrensel Bildirisi. Türkiye Barolar Birliği Yayınları: tbbyayinlari.barobirlik.org.tr/TBBBooks/iheb.pdf adresinden alınmıştır
2. TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu. (1949, Mayıs 27). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. 2016 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Danıştay Başkanlığı: http://www.danistay.gov.tr/upload/insanhaklarievrenselbeyannamesi.pdf adresinden alındı